Is Nederland verantwoordelijk voor de doden in Brazilië?

ANN - Nu Nederland, na een bloedstollende halve finale, het WK voetbal in Brazilië heeft moeten verlaten, is er tijd voor reflectie. Niet over de sportieve prestaties, of over de rol van de bondscoach; dat laat ik graag aan anderen over. Dit artikel gaat over de kosten van het WK.

Goedkoop was het evenement in ieder geval niet: zo'n 14 miljard dollar gaf de Braziliaanse regering uit aan de aanleg van nieuwe infrastructuur, de bouw van zes nieuwe stadions en de renovatie van zes andere. 14 miljard, in een land waar de overheid voor velen niet eens de meest basale voorzieningen kan verschaffen. Het leidde tot veel protest.

Maar ook de financiële gevolgen van het WK zijn niet waar dit artikel over gaat. Dit artikel gaat over een veel duisterder soort kosten: de kosten in menselijk leed.

Werkdruk

Dat de bouw van deze stadions niet vlekkeloos verliep mag inmiddels geen nieuws meer heten. Om de zoveel tijd werd de berichtgeving ontsierd met verhalen over corruptie, gemiste deadlines, onveilige situaties en ongevallen met dodelijke afloop.

De werkdruk was bij de bouwprojecten zo hoog dat de veiligheid daar ernstig onder te lijden had. Op diverse plekken werden daarom de werkzaamheden meermaals stilgelegd, constateerde de brandweer talloze onregelmatigheden en een enkele keer legden de bouwvakkers zelfs uit protest tegen de slechte omstandigheden het werk neer. Gevolgen waren vertragingen en een nog hogere werkdruk, maar veilig werd het niet.

Zo kwam in juni 2012 een bouwvakker in de hoofdstad Brasilia om het leven nadat hij van 30 meter naar beneden viel. In maart 2013 viel een bouwvakker in Manaus van vijf meter naar beneden en in november datzelfde jaar kwamen in Sau Paulo twee werknemers om het leven toen een kraak op het dak van het stadion instortte. In mei dit jaar vond in Cuiaba een elektricien de dood toen hij bij het installeren van telecommunicatie werd geëlektrocuteerd. In totaal eiste de bouw van de stadions acht levens. Bij de bouw van een monorail in Sao Paulo kwam een maand geleden nog een negende bouwvakker om het leven, toen een deel van de monorail instortte.

Belo Horizonte

De vraag dringt zich op of dat veel is: negen doden bij zes gigantische bouwprojecten. Een korte zoektocht op internet leert dat ook in Nederland jaarlijks wel één of meer doden in de bouw te betreuren zijn. Veel belangrijker is dan ook, dat het niet bij deze negen bouwvakkers bleef. Op 3 juli zakte in de west-Braziliaanse stad Belo Horizonte een voor het WK gebouwd viaduct in elkaar. Het kwam terecht op een drukke doorgaande weg. Een bus, enkele vrachtauto's en een personenauto werden bedolven. Daarbij vielen twee doden en twintig zwaargewonden.

Omwonenden van het viaduct zijn niet verbaasd. Het zou te gehaast en slecht gebouwd zijn. Ook doen geruchten over corruptie de ronde: er zouden slechte bouwmaterialen gebruikt zijn om geld in de zakken van de aannemers te laten verdwijnen.

Favelas

Mooi is het natuurlijk niet. Schandalige praktijken met doden tot gevolg. Maar het stelt niets voor. De slachtoffers die vielen als gevolg van bouwwerkzaamheden steken schril af bij totale aantal slachtoffers van dit WK. Om de werkelijke ellende die dit evenement teweegbracht in beeld te krijgen, moeten we naar de armste wijken van Brazilië.

Moordcommando's terroriseren Rio de Janeiro terwijl Brazilië zich opmaakt voor het WK. Brazilië is een natie waar de politie meer verdachten vermoordt dan in enig ander land ter wereld. In Rio de Janeiro is het niet ongebruikelijk dat de politie een kind van de straat executeert voor iets simpels als winkeldiefstal. De politie doodt gemiddeld één op elke 229 verdachten die worden gearresteerd. Ter vergelijking: in de Verenigde Staten overlijdt één op de 31,575 arrestanten door toedoen van de politie.

Velen geloven dat de hoge piek in het politie-terrorisme in Rio de Janeiro gepaard gaat met het gastheerschap van het WK in 2014 en de Olympische Spelen in 2016. In 2008, een jaar nadat Brazilië het WK kreeg toegewezen, schreef de VN in een rapport dat de Braziliaanse politie verantwoordelijk was voor 48.000 doden. Het aantal vermissingen steeg van 3.997 in 2009 naar 6.004 in het afgelopen jaar. Officiële cijfers zijn er niet, maar er wordt algemeen aangenomen dat het aantal doden door toedoen van de politie sinds 2008 alleen maar is gestegen.

Het gastheer zijn van de twee evenementen zou voor veel Brazilianen een eer moeten zijn. Maar het is een ware nachtmerrie voor de bijna 1.5 miljoen inwoners van de favelas (de arme wijken) in Rio de Janeiro. Vele inwoners van de favelas worden dagelijks geterroriseerd door de moordcommando's in de aantocht naar het WK.

Brazilië is al lange tijd bezig zijn straten te ontdoen van de armste inwoners. Human Rights Watch schreef in een onderzoek naar schendingen van mensenrechten dat de politie onmenselijk geweld en onwettige moorden pleegt tijdens het 'schoonvegen' van de favelas. Honderden huizen zijn bovendien vernietigd en duizenden mensen zijn gedwongen hun huizen ergens anders te herbouwen, vele kilometers verderop.

Dit zijn de werkelijke kosten van het WK. Vele duizenden moesten sterven. Duizenden anderen raakten hun huis kwijt. Het sportevenement, dat vreugde en sportieve rivaliteit zou moeten brengen, heeft sinds de eerste editie in 1930 niet zoveel slachtoffers gemaakt. En daarmee dringt een duistere, maar terechte vraag zich op: hoeveel mensenlevens is een WK voetbal waard?

Bart Oldenhof - ANN