Expositie spoorwegen en de Holocaust

Het jaar 2013 organiseert Het Spoorwegmuseum een grote tentoonstelling over de rol van de trein in oorlogstijd. Onlosmakelijk onderdeel hiervan zijn de Jodentransporten die in de Tweede Wereldoorlog per trein naar de concentratie- en vernietigingskampen plaatsvonden. Vanaf het Maliebaanstation, de plek waar tegenwoordig Het Spoorwegmuseum gevestigd is, zijn circa 1200 Utrechtse Joden naar Westerbork gedeporteerd. Een plaquette bij het Maliebaanstation herinnert hieraan. In een permanente opstelling wordt nu dieper ingegaan op de deportaties per trein van Joden, Roma en Sinti, niet alleen in Nederland, maar in heel Europa. De expositie ‘Beladen treinen, Jodentransporten in de Tweede Wereldoorlog’ wordt op 5 maart 2013 geopend.

Bagagewagen
De expositie wordt ingericht rondom een Nederlandse bagagewagen uit 1914 die begin deze eeuw is teruggevonden in Roemenië. De wagen werd in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers in beslag genomen. Wat er tijdens en na de oorlog precies met deze bagagewagen is gebeurd, kan niet meer worden achterhaald. Bezoekers aan Het Spoorwegmuseum associëren de wagen vanwege zijn uiterlijk echter sterk met de Jodentransporten. Daarom heeft het museum besloten de expositie juist rond deze bagagewagen te organiseren.

Getuigenissen
Binnen in de wagen wordt het verhaal over de Jodentransporten zo indringend mogelijk overgebracht. Uitgangspunt zijn de authentieke getuigenissen van mensen die de transporten hebben meegemaakt. Bezoekers die de wagen betreden, horen alleen de stemmen van mannen en vrouwen die deze verhalen voorlezen.
Buiten de wagen wordt met behulp van een touchscreen console aandacht besteed aan de rol van de spoorwegen bij de Holocaust, de logistiek, bureaucratie en de verhalen van daders, slachtoffers en omstanders. Die informatie gaat van grof naar fijn, beginnend bij de situatie in Europa en via Nederland en Utrecht uitmondend bij de bagagewagen zelf. Het Spoorwegmuseum werkt voor de opzet en vormgeving van de expositie samen met ontwerper Herman Kossmann van Bureau Kossmann & De Jong.

Transporten
De rol die de spoorwegen in Europa speelden bij de Holocaust is omstreden. In alle door de Duitsers bezette gebieden werkten de spoorwegbedrijven op enigerlei wijze samen met de Duitsers, wat uiteindelijk resulteerde in de massadeportaties per trein naar de concentratie- en vernietigingskampen. Ook de Nederlandse Spoorwegen speelden een cruciale rol bij de Jodentransporten. Tussen juli 1942 en september 1944 werden 102.000 Joden en enkele honderden Roma en Sinti per trein vanuit Nederland, via Westerbork, naar de vernietigingskampen gebracht. De Nederlandse Spoorwegen stelden de dienstregelingen voor deze transporten op en de treinen werden tot de Nederlands-Duitse grens gereden door Nederlandse stokers en machinisten. De kosten voor deze transporten declareerde NS bij de Duitsers. Met ‘Beladen treinen, Jodentransporten in de Tweede Wereldoorlog’ brengt het museum de gegevens rond de hele organisatie en uitvoering van de Jodentransporten per trein in kaart.

Opening
De expositie ‘Beladen treinen, Jodentransporten in de Tweede Wereldoorlog’ wordt op 5 maart 2013 geopend.