De belofte van de Nederlandse regering die ze nooit na zijn gekomen

We beginnen het verhaal bij de terugkeer van de koloniale Nederlandse macht in 1817 op de Molukken, toen de koloniën na de Franse overheersing door de Britten weer werden teruggegeven aan de Nederlanders. Sinds 1813 immers was in de Nederlanden de prins van Oranje, zoon van gevluchte Stadhouder Willem V door de geallieerden aangesteld als soeverein vorst. Na vier jaar onderhandelen werd Nederlandsch Indië door de Britten ontruimd, maar niet nadat er een overeenkomst was getekend, dat Nederland de Britten een schadeclaim van tientallen miljoenen guldens moest betalen. Eerst nadat dit bedrag door Britse bankiers aan de Nederlandse Bank was uitgeleend, werd de ontruiming uitgevoerd. De Zuid-Molukken waren één van de laatste eilanden groepen die werden herbezet.

De Molukkers zijn een Melanesische-Austronesische bevolkingsgroep die de oorspronkelijke bevolking uitmaken van de eilandenreeks de Molukken, die sinds 1950 onderdeel zijn van Indonesië. Na de beëindiging van het Nederlandse bestuur over Nederlands-Indië zijn veel Zuid-Molukkers die beroepssoldaat waren in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger door de overheid naar Nederland gebracht. Een deel van hen woont bij elkaar in Molukse wijken.

Het ‘verraad’ van de Nederlandse regering aan haar trouwe Molukse onderdanen begon volgens veel respondenten bij de soevereiniteitsoverdracht aan de Indonesische Republiek op 27 december 1949. ‘Indonesië zou een federale staat worden en de Molukken zouden hierin zelfstandig zijn,’ schrijft W.N. Grimme. ‘Nederland heeft hier onvoldoende op aangedrongen.’ K. van Weert spreekt van een ‘dubbelhartige houding’ van de regering in Den Haag: enerzijds beloofde zij de Molukken een onafhankelijke deelstaat binnen de ‘Verenigde Staten van Indonesië’, anderzijds erkende zij de ‘soevereine eenheidsstaat Indonesië’.

In de Tweede Wereldoorlog wil Nederland zijn heerschappij over de kolonie Nederlands-Indië herstellen. Inheemse Indonesiërs komen daar onder leiding van Soekarno tegen in opstand. Om de opstand de kop in te drukken zet Nederland het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) in. Dit leger wordt gevormd door vooral Molukse militairen. Oproep voor het KNILAls Indonesië in 1949 onafhankelijk wordt, trekken de Molukkers aan het kortste eind. De Indonesische overheid van president Soekarno ziet de Molukkers als handlangers van de voormalige Nederlandse kolonisator. Nederland had de Molukkers zelfbeschikking beloofd, maar als Nederland internationaal geen steun krijgt om de kolonie te behouden, kunnen ze die belofte aan de Molukkers niet houden. Als de Molukse republiek (RMS) in 1950 wordt uitgeroepen, ziet Nederland dat als rebellenopstand. Omdat de positie van de Molukkers in Indonesië verslechtert, worden 4000 Molukse KNIL-militairen met hun gezinnen naar Nederland gehaald.

Gijzelingspoging Koningin Juliana

Op 3 maart 1975 worden twee Zuid-Molukse jongeren met een auto vol wapens aangehouden door de politie. Ze zijn van plan om met een gehuurde vrachtauto de poot van Paleis Soestdijk te rammen om daarna Koningin Juliana te gijzelen. Na de arrestatie van de Zuid-Molukkers wordt de gijzeling voorkomen. De gouden tip zou komen van de crimineel (en latere lijfwacht van Klaas Bruinsma) Etienne Urka.

Treinkaping Wijster

Op 2 december 1975 kapen zeven Zuid-Molukse jongeren de stoptrein tussen Groningen en Zwolle nabij het Drentse dorp Wijster. Meteen wordt de machinist Hans Braam doodgeschoten. Op hetzelfde moment wordt in Amsterdam het Indonesische consulaat bezet. Dat heeft succes, hun eis om Indonesië te betrekken bij het Molukse conflict wordt ingewilligd. In Wijster krijgen enkele vrijgelaten gijzelaars een brief mee met de eisen van de kapers. Ze eisen een reisbus. Ook eisen ze dat er een vliegtuig klaar staat op Schiphol. Als deze eis binnen twee uur niet wordt ingewilligd schieten de gijzelaars soldaat Leo Bulter dood. Twee dagen later wordt Bert Bierling gedood. De lijken van de slachtoffers worden uit de trein gegooid en blijven een paar dagen liggen, voordat de gijzelaars toestemming geven om ze weg te halen.

Ondertussen staat de Nederlandse overheid met de rug tegen de muur. Minister van Justitie Van Agt krijgt geen steun voor zijn militaire plannen. De Nederlandse regering probeert met onderhandelingen zoveel mogelijk tijd te rekken om zo weinig mogelijk slachtoffers te maken. In het buitenland, waar dit soort gebeurtenissen doorgaans met geweld worden beëindigd, wordt de aanpak bewonderd. De onderhandelingsstrategie wordt de ‘Dutch Approach’ genoemd.

Op de dertiende dag wordt de treinkaping beëindigd. Dit gebeurt nadat de gijzelnemers informatie krijgen over geplande represailles op de Molukken. Bovendien is het ondertussen flink gaan vriezen, waardoor het behoorlijk koud wordt in de trein. In 1976 worden de gijzelnemers allemaal tot veertien jaar cel veroordeeld.

Treinkaping bij De Punt en de gijzeling van een basisschool

Op 23 mei 1977 om 09.00 uur wordt de intercity van Assen naar Groningen gekaapt door negen Zuid-Molukse jongeren ten hoogte van het Drentse dorp De Punt. De Molukkers laten meteen de machinist, de conducteur en 40 reizigers vrij. De overige 45 reizigers worden gegijzeld. Op hetzelfde moment worden er in een lagere school in Bovensmilde 105 kinderen en vijf onderwijzers gegijzeld.

Deze keer eisen de gijzelnemers dat de Nederlandse regering zich inzet voor een onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken. Daarnaast eisen ze de vrijlating van 21 Zuid-Molukse gevangenen. Als voor 25 mei om 14.00 uur niet aan deze eis wordt voldaan zullen ze de trein en de school opblazen.

Velen vragen zich vandaag de dag nog steeds af hoe het zover heeft kunnen komen, dat de frustraties bij een relatief kleine groep Nederlanders, Zuid-Molukkers, voor het grootste gedeelte protestants-christelijk en niet “aangepast”. Althans naar de normen van toen en de opgelegde structuren vanuit Nederlands oogpunt. Deze geweldsuitbarsting had een lange, een zeer lange voorgeschiedenis. We zullen proberen een tipje van de sluier op te lichten, zonder de pretentie te hebben van volledigheid. Er is zoals u wellicht weet van de geschiedenis slecht 10% beschreven door hen, die het overleefden als overwinnaar.

Het voorgaande is aanleiding geweest voor de tweede generatie Molukkers om de Nederlandse regering hun gedane beloftes aan hun ouders en grootouders, na te komen. De Molukkers werden doelbewust buiten de Nederlandse samenleving gehouden. Het was ze daarom ook de eerste jaren verboden te integreren, en de uit het leger ontslagen mannen mochten van de Nederlandse staat geen betaald werk verrichten. Immers, het kabinet-Drees wilde de schijn ophouden dat ze toch maar ‘tijdelijk’ in Nederland zouden verblijven. De Molukkers hadden geen rechtspositie meer, ontvingen geen pensioen of wachtgeld en kregen per week slechts drie gulden zakgeld per volwassene. Toen Suriname in 1975 onafhankelijk werd, heeft koningin Juliana bij die gelegenheid letterlijk gezegd: “IEDER VOLK HEEFT RECHT OP ONAFHANKELIJKHEID”. Maar dat gold blijkbaar niet voor de Molukkers. Want ondanks dat het volk der Zuid-Molukken op grond van het Handvest van de Verenigde Naties recht had op zelfbeschikking, weigerde de Nederlandse regering (om economische redenen!) nog steeds de jarenlange Indonesische bezetting van de Molukken bij de VN op de agenda te zetten. Dat heeft toen bij een aantal Molukse jongeren veel kwaad bloed gezet. Met alle gevolgen van dien.