Rectors League 2013

12 februari

13:30 uur – 16:15 uur  

Vwo’ers snuffelen aan de Universiteit
Door: wetenschappers van de Universiteit van Utrecht
Voor: leerlingen van de 5^e en 6^e klas vwo van het Anna van Rijn College.

Op 12 februari organiseert het Anna van Rijn College in samenwerking met de Universiteit van Utrecht voor de zevende keer de ‘Rectors League’: een reeks gastcolleges door wetenschappers van de universiteit van Utrecht. Dit jaar kun je kiezen uit 8 gastcolleges!

Het programma ziet er als volgt uit:

13:30 – 14:45 uur  Ronde I: wetenschappers geven een gastcollege in verschillende lokalen.

14:45 – 15:00 uur  Pauze

15:00 – 16:15 uur  Ronde II: wetenschappers geven een gastcollege in verschillende lokalen.

Alle leerlingen uit 5 (t)vwo doen hieraan mee en krijgen zo een unieke kans om van topwetenschappers de laatste stand van zaken te horen over verschillende wetenschappen. Ook de leerlingen uit klas 6 zijn uitgenodigd om mee te doen.

Elke leerling kiest twee gastcolleges en een reservekeuze. In its learning vind je de map ‘Rectors League 2013’, hierin geef je de keuzes aan. Dit kan in de periode van 29 januari tot 5 februari. Daarna sluit de aanmelding.

Om de juiste keuze te kunnen maken staan op de volgende bladzijdes acht informatieve tekstjes van de wetenschappers zelf. Lees de tekstjes en maak een keuze.

Vanaf 11 februari hangt de indeling op het prikbord tegenover de kamer van de teamleiders.

1  Iedereen een Talenknobbel?

Architectuur en Acquisitie van de Moedertaal

Naam: Prof. dr. Peter Coopmans

Vakgebied: Taalwetenschap; Departement Moderne Talen, Faculteit Geesteswetenschappen

Veel taalwetenschappers zijn gefascineerd door de zogenaamde leerbaarheidspuzzel: iedereen is in staat om zoiets ingewikkelds als zijn moedertaal te leren, zelfs zónder dat zijn ouders daarvoor genoeg input aanleveren. Intuïtief blijken we veel meer te weten over die taal dan we geleerd hebben. Dit alles moet wel wijzen op het bestaan van een menseigen taalvermogen, een "taalinstinct", dat verantwoordelijk is voor de groei van de kennis van onze moedertaal en de manier waarop we deze kennis gebruiken.

Sommige taalwetenschappers doen onderzoek naar de ‘architectuur’ (de opbouw) van een taal. Anderen onderzoeken hoe die taal wordt ‘verworven’. Dit doen zij door te bekijken hoe jonge kinderen hun moedertaal leren. Het onderzoek naar de architectuur van taal levert inzicht in de verwerving van taal en verwervingsonderzoek op zijn beurt levert inzicht in de architectuur.

Deze wisselwerking tussen architectuur en verwerving kun je mooi zien wanneer kinderen zinnen proberen te begrijpen als ‘Jan zei dat Piet hem had gewassen’, of ‘De olifant naast de beer hield een paraplu boven zichzelf’. Vergelijkend taalverwervingsonderzoek van het Nederlands, Engels, Spaans etc. stelt ons nu ook in staat nauwkeurig te voorspellen waar kinderen (tijdelijk) de mist ingaan, en waar niet.

2  ‘Jodenjacht’, 

De Nederlandse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog

Naam: drs, Anne-Marie Mreijen

Vakgebied:  Departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis; Faculteit  Geesteswetenschappen

Wat doe je als het land waarin je woont plotseling in oorlog verkeert? Kies je de kant van de bezetter, ga je in verzet of probeer je je aan te passen aan de situatie en zo normaal mogelijk door te leven? Met dit soort keuzes kregen mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog, misschien ook wel jouw opa of oma, te maken. In deze les zullen we kijken naar een groep mensen die de kant van de bezetter koos: een gedeelte van de Nederlandse politie maakte deel uit van speciale eenheden die meewerkten aan de Jodenvervolging in Nederland. Wat deden zij precies, en misschien nog wel belangrijker: waarom deden zij dit? We bekijken stukken uit de naoorlogse processen van oorlogsmisdadigers en zullen discussiëren over de vraag of er sprake was van ‘goede’ of ‘foute’ keuzes in de oorlog . Kun je de geschiedenis zo zwart-wit bekijken of is er eerder sprake van een ‘grijs verleden’? Je krijgt door deze les een beeld over wat historisch onderzoek inhoudt en wat je kunt doen met een studie geschiedenis.

De titel refereert aan het boek waaraan Anne-Marie heeft meegewerkt, zie: http://www.uitgeverijbalans.nl/web/Artikel/Jodenjacht.htm

3  Geld is ook lang niet alles

Naam: drs. Erwin van Sas, Universitair docent Institutionele Economie

Vakgebied: Economie, Econometrie, Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie (REBO) en Utrecht School of Economics (USE).

Geld, geld, geld - alles lijkt om geld te gaan! Behalve als je economie gaat studeren. Dan bestudeer je het menselijk keuzegedrag. Dat geld dan toch een belangrijke functie heeft in het economische verkeer laat zich raden. Het maakt ruilprocessen veel gemakkelijker of mogelijk.

Zonder geld zou de welvaart vast veel lager zijn.

Deze stelling wordt inzichtelijk gemaakt tegen de achtergrond van het wereldwijde internet: wie betaalt er nu immers voor software als games, programma’s, muziek, films enzovoorts? Zouden we daar dan eigenlijk niet voor moeten (gaan) betalen als de welvaart dan hoger wordt? Maar ben je dan als individuele consument wel slim bezig als je voor een dienst of product gaat betalen die je ook ‘gratis’ kan krijgen?

Dat het illegale downloaden  – lees: er wordt niet betaald voor de dienst of het product – een groot probleem is, blijkt wel uit de geschatte welvaartsverlies: dit loopt in de miljarden euro’s op jaarbasis. Maar hoe dit probleem nu op te lossen? Dat is in deze gastles de uitdaging voor jou.

4 Kennismaken met rechten

Naam:  studenten rechtsgeleerdheid,

Vakgebied: rechtsgeleerdheid; Jongerenrechtswinkel

Wil je op een leuke manier kennismaken met rechten? En ook inhoudelijk meer aan de weet komen? Kom dan naar onze gastles. Je krijgt een beknopt overzicht van de verschillende 'stromingen': burgerlijk recht, strafrecht en bestuursrecht. Jullie gaan zelf ook flink aan de slag met verschillende casussen (praktijkvoorbeelden). Natuurlijk is er gelegenheid voor het stellen van vragen. Hopelijk tot ziens!'

De gastles wordt verzorgd door enkele studenten rechten, die tevens bestuurslid en medewerker zijn van de Jongerenrechtswinkel.

5  De puzzel van het menselijke brein

Naam:  dr. Martine van Zandvoort

Vakgebied: Klinische neuropsychologie    

Je computer en je telefoon worden steeds sneller, maar kun jij het nog wel bijbenen? Zijn jouw hersenen snel genoeg om alle informatie die op je afkomt te verwerken, op de juiste wijze te interpreteren en op te slaan? Hoe onze hersenen omgaan met informatie die we via onze zintuigen binnenhalen en hoe we de wereld om ons heen daardoor goed kunnen begrijpen en ook kunnen reageren op de wereld, vormt het onderzoeksgebied van de neuropsychologie: de ‘weerslag van de hersenen op ons gedrag’. Onze hersenen kunnen gedurende ons leven op allerlei manieren in ‘gevaar’ komen. Onvermijdelijk is veroudering waaraan we allemaal onderhevig zijn, maar ook verworven hersenletsel door bijvoorbeeld een ongeluk, of een neurologische aandoening zoals een hersenbloeding, kunnen onze hersenen aantasten. In hoeverre deze ‘verworven hersenbeschadiging’ gevolgen heeft voor je functioneren in het dagelijks leven vormt het aandachtsgebied van de ‘klinische neuropsychologie’. Een goede afstemming tussen ‘fundamenteel’ onderzoek (de cognitieve neurowetenschappen) en een meer klinische patiëntgerelateerde ervaring vormt de uitdaging voor de neuropsycholoog om zo optimaal mogelijk zijn werk te kunnen doen en de puzzel van het menselijk brein telkens een stuk verder in elkaar te kunnen zetten. In deze lezing zal ik een beeld schetsen van wat wetenschappelijk onderzoek binnen het raamwerk van de neuropsychologie kan inhouden en wat hiervan de maatschappelijke bijdrage kan zijn. Ook wordt je uitgedaagd mee te denken over een aantal zaken.

6  Proteomics: eiwitten aan een weegschaal

Naam:  dr. Renske van Gestel

Vakgebied: scheikunde, farmacie, faculteit bètawetenschappen

Eiwitten spelen een rol bij bijna processen in het lichaam. Hoewel het menselijk DNA (genoom) nu helemaal bekend is, zijn nog steeds niet alle eiwitten (proteoom) bekend. In tegenstelling tot het genoom is het proteoom niet constant. Het proteoom verschilt van cel tot cel en verandert gedurende het leven door biochemische interacties met het genoom en de omgeving. Van een groot aantal eiwitten is onbekend welke rol ze spelen in het lichaam. De gevolgen van een niet goed functionerend eiwit kunnen groot zijn en ernstige ziekten tot gevolg hebben. Om deze ziekten goed te kunnen behandelen en misschien zelfs te genezen, is het belangrijk om eiwitten te kennen en te weten welke rol ze spelen in biologische processen. Proteomics is dus het onderzoek naar eiwitten. Proteomics richt zich bijvoorbeeld op welke eiwitten in welke hoeveelheden in een cel voorkomen (een eiwitprofiel), welke veranderingen eiwitten ondergaan en welke interacties er tussen eiwitten zijn.

Moderne analytische technieken maken het steeds beter mogelijk om eiwitten te onderzoeken.  In proteomics onderzoek wordt geprobeerd om zoveel mogelijk eiwitten in één keer te analyseren. Hierbij wordt van verschillende technieken gebruik gemaakt: de eiwitten worden vaak eerst gescheiden (bv met behulp van kolom chromatografie) en daarna geïdentificeerd met een massaspectrometer. Hiermee kan de massa (het gewicht) van een geheel eiwit bepaald worden. Ook kan er, na het in stukjes knippen van een eiwit,  een ‘vingerafdruk’ van het eiwit gemaakt worden. Met deze ‘vingerafdruk’ kan in een database gezocht worden om de identiteit van het eiwit vast te stellen (vergelijkbaar met vingerafdruk-onderzoek van de politie).  Door de verschillen te bekijken tussen het eiwitprofiel van gezonde personen en het profiel van patiënten proberen we te begrijpen wat de eiwitten doen en hoe een verandering in een eiwit kan leiden tot ziekten.

7  Elleboogproblematiek bij honden

Naam: dr. Claudia Wolschrijn

Vakgebied:    faculteit diergeneeskunde, departement Pathobiologie

Diergeneeskunde en onderzoek; hoe voorkom je kreupele Labradors?

Denkend aan de studie diergeneeskunde is eerder de link gelegd met “Animal Rescue” dan met wetenschappelijk onderzoek. Echter, niet alle dierenartsen gaan de praktijk in, een groot aantal houdt zich bezig met onderwijs en onderzoek, met als misschien wel bekendste voorbeeld prof. Osterhaus.

Onderzoek bij diergeneeskunde kan vergelijkend onderzoek zijn, waarbij een mechanisme of therapie eerst uitgezocht wordt bij een dier waarbij de ziekte spontaan voorkomt of geïnduceerd wordt, voordat het bij de mens verder uitgewerkt wordt. Verder wordt ook basaal onderzoek (stamcel onderzoek) uitgevoerd. En ook een combinatie is mogelijk waarbij er naar mechanismen gezocht wordt, die uiteindelijk ten dienste komen van de dieren zelf.

Ons onderzoek valt onder de laatste categorie. Ik houd me bezig met de groei en de ontwikkeling van de elleboog bij (Labrador) retrievers, omdat dit gewricht bij ongeveer 50% van dit ras afwijkingen vertoont en kreupelheid veroorzaakt. Bij nadere beschouwing van de literatuur blijkt dat de groei van de elleboog (die opgebouwd is uit 3 verschillende botdelen) ook bij de mens niet volledig is beschreven. Wel zijn veel theorieën beschreven waardoor afwijkingen ontstaan, maar die moeilijk te toetsen zijn vanwege de complexiteit van het gewricht (het is bijvoorbeeld technische nog niet mogelijk om de gewrichtsspleet tussen ellepijp en spaakbeen goed in beeld te brengen) als wel het tijdstip dat de dieren aangeboden worden (een gemiddelde eigenaar kijkt het eerst nog even aan, de behandelend dierenarts ook).

In mijn presentatie worden verschillende aspecten van onderzoek binnen de diergeneeskunde bediscussieerd, variërend van keuze van onderwerp (nauw gerelateerd aan financiering), gebruik van vernieuwende technieken (MicroCT, collageen splitsingsproducten, micro-arrays), ethische problematiek van zowel gebruik van dieren als fokbeleid, en verrassend ontbrekende kennis.

8  Over Puzzels, Levels en Informatica

Naam:  Prof. dr. Marc van Kreveld

Vakgebied: departement Informatica, faculteit bètawetenschappen

Informatica is zeker niet alleen programmeren. Informatica gaat over alle aspecten van het geautomatiseerd uitvoeren van taken. Eén van de belangrijkste onderwerpen is bijvoorbeeld speciferen: het precies, wiskundig kunnen definiëren van de taak die je wil oplossen. Mijn eigen specialisme in de informatica is het bedenken van oplosmethoden voor meetkundige problemen, de zogenaamde “geometrische algoritmiek”. Als hobbyist ontwerp ik ruimtelijke puzzels, die ik daarna van hout maak. Meetkundig inzicht en het principe dat je goed nadenkt voordat je iets ontwerpt zijn twee aspecten van mijn werk in de informatica die erg nuttig zijn bij het ontwerpen van puzzels.

In de interactieve lezing zullen we een aantal puzzels op een informatica-wiskundige manier bekijken om uit te vinden wat belangrijk is bij een goed puzzelontwerp. Bij het ontwerpen van puzzels kan je ook specificeren wat je wil van een puzzel. In een kleine discussie zullen we proberen uit te vinden wanneer een puzzel “goed” is, en wanneer een puzzel “moeilijk” is, en hoe je de moeilijkheid van een puzzel kan definiëren. Dit is ook van belang voor het automatisch genereren van levels in puzzle games, een onderzoeksonderwerp in de game technology.