Van Rodin tot Bourgeois: Sculptuur in de 20ste eeuw

De ontwikkeling van westerse beeldhouwkunst

15 oktober 2016 - 22 januari 2017

Auguste Rodin, Ernst Ludwig Kirchner, Umberto Boccioni, Constantin Brancusi, Jean Arp, Alexander Calder, Alberto Giacometti, Henry Moore, Donald Judd, Louise Bourgeois en vele anderen. Dit zijn de hoofdrolspelers in een groots overzicht van moderne sculptuur. In Van Rodin tot Bourgeois: Sculptuur in de 20ste eeuw worden de belangrijkste ontwikkelingen getoond in de Europese en Amerikaanse beeldhouwkunst. Van Balzac van Rodin tot en met de draadsculpturen van Sandback en Bourgeois’ beroemde spinnen: de tentoonstelling is als een wandeling langs de sculpturale hoogtepunten van de westerse kunstgeschiedenis. Het is een cliché dat Nederland geen sculptuurland zou zijn. Het Gemeentemuseum Den Haag bewijst graag het tegendeel. In een grootse tentoonstelling die tot buiten de museummuren reikt, zet het museum dit najaar juist sculptuur en haar vele internationale meesters in de spotlights.

In de geschiedenis van de beeldhouwkunst zijn grofweg drie essentiële perioden te onderscheiden: de klassieke oudheid; de renaissance waarin Michelangelo sculptuur tot een nieuw hoogtepunt bracht; en de 20ste eeuw waarin de kunstenaars sculptuur in alle opzichten de ruimte geven, hangend van het plafond, liggend op de vloer en vrij van de zichtbare werkelijkheid. De tentoonstelling Van Rodin tot Bourgeouis: Sculptuur in de 20ste Eeuw vertelt aan de hand van zes thema’s in een grotendeels chronologisch overzicht het verhaal van die laatste essentiële periode in de beeldhouwkunst. Dat verhaal begint bij Rodin.

De vernieuwer Rodin

Halverwege de negentiende eeuw lag de beeldhouwkunst op haar gat. Terwijl de schilderkunst volop in ontwikkeling was door experimenten met kleur en losse toets, leken de mogelijkheden voor vernieuwing in de beeldhouwkunst beperkt. In de salons speelden de nog brave academische sculpturen een bijrol. De beroemde kunstcriticus Charles Baudelaire benoemde zelfs de meest kenmerkende eigenschap van de beeldhouwkunst - haar ruimtelijkheid - als haar grote zwakte. Rodin was de eerste kunstenaar die juist die ruimtelijkheid van sculptuur niet zag als een zwakte, maar als haar kracht. Hij richtte zich niet puur op de voorzijde van zijn sculpturen, maar werkte rondom. Geïnspireerd door de vluchtige toets van impressionistische schilders liet hij zijn duimafdrukken staan en toonde hij onafgewerkte onderdelen en fragmenten van een lichaam in plaats van een volledig uitgewerkt figuur. Rodin had de beeldhouwkunst voorgoed veranderd.

Verovering van ruimte

Na Rodin is het hek van de dam. Nieuwe generaties van kunstenaars ontdekken de ongekende mogelijkheden van sculptuur. Kirchner en Derain zoeken naar expressie via het materiaal zelf. Niet in klei, waarin elke misstap kan worden gecorrigeerd alvorens een afgietsel wordt gemaakt, maar door te hakken in steen of hout. Primitieve kunst wordt een belangrijke inspiratiebron. Brancusi heft het onderscheid op tussen sculptuur en sokkel. Kunstenaars als Arp en Calder reduceren de figuratie om tot de ultieme verbeelding te komen. Toch bleef het menselijk lichaam lange tijd het meest traditionele onderwerp van de beeldhouwkunst. Zeker ook ten tijde van de totalitaire regimes die het geïdealiseerde lichaam inzetten in hun propaganda. De tentoonstelling gaat ook deze periode niet uit de weg en toont onder meer Bertelli’s Kop van Mussolini. Giacometti is een van de kunstenaars die juist het gehavende lichaam laat zien. Arp, Moore en Hepworth creëren een biomorfe beeldtaal die abstract oogt maar nog steeds verbonden is met de visuele werkelijkheid. Voor het eerst wordt ook het landschap een onderwerp. De minimalisten van de jaren 60 zoals Judd en Andre beelden niets meer uit. Het gaat hen om de ervaring van ruimte; sculptuur gaat bij hen op in de omgeving. Het toppunt zijn de draadsculpturen van Fred Sandback. Zijn werk heeft niet langer een vaste plek in de ruimte maar is erdoorheen gespannen. Sculptuur heeft de ruimte veroverd.

Het Gemeentemuseum toont deze belangrijke ontwikkelingen in de moderne sculptuur aan de hand van internationale topstukken uit de kunstgeschiedenis. Veel werken zijn nooit eerder in Nederland te zien geweest.

Buiten de museummuren

Van Rodin tot Bourgeois: Sculptuur in de 20ste eeuw treedt letterlijk buiten de tentoonstellingszalen en zelfs de museummuren. De bezoeker krijgt een vouwblad waarmee ook andere werken in het museum en erbuiten aan het verhaal worden toegevoegd. Zo is de beroemde Reclining figure uit 1951 van Henry Moore gedurende de tentoonstelling te zien in de hal van het museum. Keys to Given van Tony Smith heeft een ereplaats op de vijver gekregen. Voor de liefhebber is er eveneens een kleine beeldenroute met werk in de openbare ruimte van Arp, Marini en Turrell.

Kunstenaars in de tentoonstelling:

Carl Andre, Jean Arp, Vladimir Baranov-Rossiné, Ernst Barlach, Renato Guiseppe Bertelli, Umberto Boccioni, Emile-Antoine Bourdelle, Louise Bourgeois, Constantin Brancusi, Alexander Calder, Henk Chabot, Honoré Daumier, Edgar Degas, André Derain, Marcel Duchamp, Raymond Duchamp-Villon, Emil Filla, Dan Flavin, Naum Gabo, Henri Gaudier-Brzeska, Alberto Giacometti, Eric Gill, Julio González, Otto Gutfreund, Barbara Hepworth, Donald Judd, Ernst Ludwig Kirchner, Käthe Kollwitz, Henri Laurens, Wilhelm Lehmbruck, Jacques Lipchitz, Aristide Maillol, Marino Marini, Henri Matisse, Joseph Mendes da Costa, Joan Miró, Henry Moore, Pablo Picasso, John Rädekcer, Germaine Richier, Auguste Rodin, Medardo Rosso, Niki de Saint-Phalle, Fred Sandback, Kurt Schwitters, Tony Smith, Paul Thek, Jean Tinguely, William Turnbull, Carel Visser, Tjipke Visser, Ossip Zadkine.

Publicaties

Bij de tentoonstelling verschijnt een gelijknamige publicatie met teksten van Doede Hardeman en Patrick Elliott (€ 29,95, Uitgeverij Hannibal).

Voor kinderen verschijnt er bij Uitgeverij Leopold het literaire kinderkunstboek De Vogels. Ted van Lieshout schreef een sprookje waarin drie sculpturen figureren; van Rodin, Maillol en Degas. De tekeningen zijn gemaakt door Ludwig Volbeda. De originele illustraties uit dit boek zijn gelijktijdig met de tentoonstelling te bewonderen in de speciaal ingerichte kindermuseumzaal.

Samenwerking

De tentoonstelling en publicatie komen tot stand in nauwe samenwerking met de National Galleries of Scotland, Edinburgh, en worden mede mogelijk gemaakt door NN Group. Voor het tweede jaar op rij verbindt NN Group zich daarmee aan een tentoonstelling van het Gemeentemuseum Den Haag.