Onderzoek naar teer in zalfjes

In zalven en lotions tegen eczeem, psoriasis en roos zit vaak teer. Teer heeft een gunstig effect, maar hoe dat tot stand komt was onbekend. Onderzoekers van de Radboud Universiteit en het UMC St Radboud hebben ontdekt dat teer de aanmaak van de hoornlaag van de huid stimuleert. Dit maakt de huid minder kwetsbaar en remt het ontstekingproces, zo schrijven ze in het medisch toptijdschrift The Journal of Clinical Investigation. Opheldering van het werkingsmechanisme biedt perspectieven voor nieuwe medicijnen tegen eczeem.

Onze huid is opgebouwd uit verschillende lagen. De bovenste laag, ook wel opperhuid of epidermis genoemd, bestaat uit cellen die de huid voortdurend vernieuwen. De opperhuid beschermt ons tegen uitdroging en vormt ook een barriere tegen het binnendringen van schadelijke stoffen en micro-organismen. Onze huidcellen maken bovendien allerlei barriere-eiwitten, die samen een moeilijk doordringbare laag vormen. Door een erfelijk bepaald gebrek van een of meerdere van deze barriere-eiwitten kan atopisch eczeem ontstaan; een chronische ontsteking van de huid. Dit inzicht leidde tot het idee dat eczeem misschien is te behandelen met stoffen die de aanmaak van huidbarriere-eiwitten stimuleren.

De geheimen van teerzalf
Met dat idee in het achterhoofd onderzochten onderzoekers van het UMC St Radboud of de aanmaak van huidbarriere-eiwitten wordt gestimuleerd door het aloude geneesmiddel teerzalf. 'Teerzalf is een zeer effectief en veilig geneesmiddel voor de behandeling van eczeem, maar we wisten nog niet hoe het precies werkt', zegt Ellen van den Bogaard, onderzoeker aan de afdeling Dermatologie en eerste auteur van de publicatie. 'De belangrijkste reden hiervoor is dat koolteer, de werkzame stof in teerzalf, bestaat uit meer dan 10.000 verschillende chemische verbindingen. Daarnaast heeft koolteer een aantal nadelen (geur en kleur), waardoor het gebruik in de dermatologische praktijk langzaam aan het afnemen is. Daarom hebben de wetenschappelijke wereld en de farmaceutische industrie geen interesse gehad voor de medicinale werking van koolteer.

Sleutels en sloten
Onlangs werd duidelijk dat activatie van een molecuul in de huid (een zogenaamde receptor) de aanmaak van huidbarriere-eiwitten versterkt. Door de geactiveerde receptor ontstaan diverse reacties in de cel. Sommige van die reacties zijn nuttig, andere schadelijk. Dat maakt de receptor minder interessant voor de farmaceutische industrie. Koolteer bevat veel stoffen die deze receptor in de huid activeren. Van den Bogaard: 'We veronderstelden dat die stoffen in teerzalf de aanmaak van barriere-eiwitten in de cel versterken. Inderdaad konden we na het nodige onderzoek aantonen dat het moleculaire mechanisme van teerzalf via deze receptor (de arylkoolwaterstofreceptor) verloopt.' Joost Schalkwijk, hoogleraar dermatologie en onderzoeksleider: 'Je kunt de chemische verbindingen en de receptor zien als sleutels en een slot. De receptor is het slot, dat met diverse (chemische) sleutels is te openen. Is de receptor geactiveerd en het slot geopend, dan zijn diverse reacties mogelijk, die afhankelijk zijn van de gebruikte sleutel. Verschillende sleutels op dezelfde receptor kunnen namelijk verschillende reacties opleveren. Dat is de reden waarom sommige chemische verbindingen leiden tot gezondheidsrisico's, terwijl de binding van koolteer juist een therapeutisch effect heeft.'

Geen dier maar kweekhuid
Het Dermatologie laboratorium van het UMC St Radboud maakt gebruik van een geavanceerde techniek, waarbij menselijke cellen worden opgekweekt tot driedimensionale huidmodellen. 'Wij kiezen in deze studie heel bewust niet voor proefdieren, maar voor in het laboratorium gekweekte huid', legt Van den Bogaard uit. 'De gekweekte mini-huidjes zijn gemaakt met huidcellen van gezonde vrijwilligers of eczeempatienten en ze zien er onder de microscoop vrijwel hetzelfde uit als echte huid. We vinden er ook alle barriere-eiwitten in terug die in de echte huid zitten. Hierdoor kunnen we het effect van bepaalde stoffen op de huid bestuderen in de gecontroleerde omgeving van het laboratorium. Zo hebben we het werkingsmechanisme van teerzalf opgehelderd, zonder het gebruik van proefdieren.'

Dubbele werking
Huidcellen zorgen niet alleen voor een goede barriere tegen de buitenwereld, maar ze spelen ook een belangrijke rol bij ontstekingsreacties die door lokstoffen (chemokines) worden aangejaagd. Chemokines trekken afweercellen aan, en deze afweercellen veroorzaken bij eczeempatienten een verdikking van de huid, ontsteking en intense jeuk. Bij eczeem spelen de huidcellen daarbij een belangrijke rol. Daarom werd niet alleen gekeken naar het effect van teerzalf op de huidbarriere, maar ook naar wat teerzalf met de chemokines doet. Van den Bogaard en haar collega's vonden dat koolteer de aanmaak van barriere-eiwitten versterkt, terwijl het de productie van een chemokines zeer sterk verlaagt. Teerzalf heeft dus een dubbele werking. Door de verbeterde huidbarriere daalt de mogelijke blootstelling aan stoffen van buitenaf die ontsteking veroorzaken. Bovendien remt teerzalf de ontsteking, doordat er minder afweercellen worden aangetrokken vanwege een dempende werking op de chemokines. Zo verbreekt teerzalf de vicieuze cirkel van chronische ontsteking, waarna herstel kan optreden.

Teer en (on)bemind
Ondanks het eeuwenlange gebruik - behandeling met teer wordt al vermeld in de geschriften van Hippocrates (5^e eeuw voor Christus) - en de gebleken effectiviteit en veiligheid, wordt teer steeds minder voorgeschreven. Door het onbekende werkingsmechanisme, de sterke geur en kleur, en de aanwezigheid van mogelijke kankerverwekkende stoffen staat teerzalf - letterlijk en figuurlijk - in een kwade reuk. 'Door recente grote studies, die geen enkel verband aantonen tussen het gebruik van teerzalf en kanker, en door onze ontdekking, waardoor we nu weten hoe teerzalf werkt, hopen we teerzalf te rehabiliteren in de dermatologische praktijk', stelt Van den Bogaard. 'De cosmetische bezwaren van teerzalf blijven bestaan, waardoor patienten en artsen mogelijk toch voor andere therapieen kiezen. Daarom gaan we nu de werkzame stoffen in koolteer identificeren. Hebben we die te pakken, dan biedt dat uitzicht op meer specifieke, veilige en cosmetisch acceptabele behandelingen voor chronische huidaandoeningen zoals eczeem.'/persbericht UMC St Radboud

© Nieuwsbank