Reclame drank en sigaretten Spoorwegmuseum

Grafisch ontwerper Frans Mettes ontwierp gedurende zijn leven honderden reclameaffiches. Jarenlang hingen ze op de stations door heel Nederland. Hij ontwierp onder andere reclameposters voor Hartevelt, Heineken, Auping, Belinda sigaretten en de Nederlandse Spoorwegen. De bijzondere combinatie van compositie en kleur maakten zijn affiches erg herkenbaar en waren daarmee een grote inspiratiebron voor andere grafisch ontwerpers. Het Spoorwegmuseum organiseert, in samenwerking met grafisch ontwerper en bewonderaar Gielijn Escher, een overzichtstentoonstelling over Mettes met als titel ‘Reclame om in te lijsten’. De tentoonstelling opent op 31 oktober met de presentatie van Escher’s boek over Frans Mettes.

Affichecollectie Spoorwegmuseum
Het Spoorwegmuseum kreeg in 1996 de Alrecon-collectie in bezit. Alrecon was een dochter van NS en verspreidde de affiches die in de loop der jaren op de stations hadden gehangen. Met het verwerven van deze collectie beschikt Het Spoorwegmuseum over een unieke verzameling van circa 20.000 affiches. Een flink aantal daarvan werden gemaakt door Mettes.  Op initiatief van grafisch ontwerper, verzamelaar en Mettes-liefhebber Gielijn Escher wijdt Het Spoorwegmuseum een  expositie aan de affiches van Mettes uit deze verzameling. Tijdens de tentoonstelling ‘Reclame om in te lijsten’ wordt de collectie van het museum aangevuld met de affiches uit de privéverzameling van Escher. Tegelijk met de tentoonstelling ‘Reclame om in te lijsten’  verschijnt ook een boek van de hand van Escher over Frans Mettes. 

Briljant autodidact
Frans Mettes (1909 – 1984), affichekunstenaar, illustrator, autodidact, vervaardigde vanaf 1926 tot aan zijn dood waarschijnlijk tegen de duizend affiches. Hij illustreerde boeken, kalenders, tekende stripverhalen en maakte boekomslagen voor onder meer de bekende kinderboekenserie Bob Evers. Voor de Tweede Wereldoorlog verwierf hij vooral bekendheid met zijn filmaffiches waarin hij op onnavolgbare wijze beroemdheden als Marlène Dietrich vereeuwigde. Vanaf de jaren 50 werkte hij voornamelijk voor het bedrijfsleven. Zijn affiches met reclame voor tal van sigarettenmerken, bierproducenten, cacaofabrikanten en jenevermerken domineerden in die tijd het straatbeeld. Daarnaast maakte hij affiches voor het Veiligheidsinstituut, voor de personeelswerving bij Defensie en voor de Nederlandse Spoorwegen. Veel van die affiches waren te zien op de perrons en in de stations, andere hingen zowel in de stad als op stations en weer andere bij bioscopen of achter winkelruiten.

Werkwijze
Mettes was niet in dienst van een reclamebureau, zoals dat nu gebruikelijk is voor ontwerpers, maar werkte voor drukkerijen. Een drukkerij kreeg van een bedrijf de vraag een affiche te ontwerpen en te drukken, voor het ontwerpen huurden zij dan een affichemaker of ontwerper in. Hierdoor kwam het dat Mettes voor verschillende bedrijven in het land werkzaam was en dat de affiches tegelijkertijd te zien waren. Mettes begon  in de jaren ’20 met het ontwerpen van reclame-affiches. Het was het pre-computer tijdperk, alles werd nog met de hand gedaan. Vrijwel alle affiches van Mettes zijn uitgevoerd in offsetdruk. Dat wil zeggen dat een affiche in een aantal drukgangen over elkaar heen werd gedrukt. Mettes schilderde hiervoor eerst het affiche met de hand op een ezel met gouacheverf. Per kleur moest er een offsetplaat gemaakt worden die handmatig, kleur voor kleur, op het juiste beeld moest worden voorzien met lithografisch krijt of inkt (tusche). Hiermee werden vervolgens de eerste proefversies gemaakt. Het vervaardigen van zo’n handlithografie kon, afhankelijk van het aantal kleuren, soms wel twee tot drie weken duren. Daarna kon het echte drukken pas beginnen. Van alle affichemakers uit het pre-computer tijdperk is Mettes degene met het grootste oeuvre.

Tentoonstelling ‘Reclame om in te lijsten’
31 oktober 2012 – 11 februari 2013
Het Spoorwegmuseum
Maliebaanstation, Utrecht
http://www.spoorwegmuseum.nl