Frans Zwartjes - The Holy Family Gemeente Museum Den Haag

Frans Zwartjes (Alkmaar, 1927) maakte in de jaren zestig internationale furore met zijn eigenzinnige artistieke zwart-wit films en foto’s. Zwartjes, die filmer, musicus, vioolbouwer, tekenaar, schilder en beeldhouwer is, kwam in zijn fotografie en film tot de meest intense vorm. Tot nu toe stond Frans Zwartjes bekend als filmmaker en niet als fotograaf. Daar komt nu verandering in. Een unieke kans maakte het mogelijk om in 2012 via galerie Van Zoetendaal in Amsterdam ca. 680 foto’s uit de periode 1968 - 1975, en Zwartjes film Found footage, met onuitgevoerd ruw materiaal, te verwerven. Zwartjes toont situaties tussen man en vrouw die broeierig en bedwelmend zijn en angst of radeloosheid verraden. Hij creëert met zijn actrices een wereld die heel intiem en eigen is. Het GEM, museum voor actuele kunst is trots dit jaar een langverwachte tentoonstelling van het werk van Zwartjes te kunnen presenteren.

Zwartjes maakte foto’s als onderdeel van het artistieke proces dat leidde naar zijn films. Zijn foto’s ontstonden als studiemateriaal, als zelfstandig beeld, of als zijproduct van een filmsituatie. Het is een ‘gemengd bedrijf’ waarmee deze kunstenaar vorm moest geven aan zijn eigen werkelijkheid. Als fotograaf behoort Zwartjes met onder anderen Gerard Fieret en Ed van der Elsken tot degenen die de fotografie lieten toetreden tot het domein van de beeldende kunsten. Zijn eigenwijsheid leverde fabelachtige resultaten op. In de jaren zeventig en tachtig doceerde hij aan de Vrije Academie in Den Haag, waar hij een sleutelfiguur was. Met zijn werk maakte Zwartjes de weg vrij voor de generatie na hem; voor kunstenaars als Arno Nollen, Hester Scheurwater en Paul Kooiker, die door middel van fotografie het diepste van de mens lijken te willen blootleggen in hun werk, en daarbij de vrouw veelvuldig als onderwerp nemen.

In 1968 was Zwartjes één van de eerste Nederlandse kunstenaars die film gebruikte in zijn werk. Het begon als opname van zijn performances, maar al gauw werd het een onafhankelijk medium. Zwartjes deed alles zelf: camera, geluid, edit, zelfs het ontwikkelen van de film. Hij monteerde in de camera, waardoor de volgorde van filmen ook de volgorde van de film bepaalde. Zijn actrices, onder anderen Willeke van Ammelrooy, Moniek Toebosch en zijn echtgenote Trix Zwartjes, lijken gevangen in een web van seksueel geladen machtsspelletjes, waarin hysterie, psychose en wreedheid regelmatig terugkomen als thema, zonder dat iets expliciet wordt gemaakt. Maar deze situaties zijn tenslotte alleen maar de brandstof voor de vernieuwende beelden van de kunstenaar.

Frans Zwartjes gaat de voor de hand liggende filmwetten zoals een opeenvolging van gebeurtenissen of de verhaallijn uit de weg, terwijl elke scène wel de mogelijkheid suggereert om een verhaal te worden. Herkenbaarheid verdwijnt, maar de werkelijkheid blijft. Vorm is allesbepalend geworden, en geeft een vervreemdend effect. Zwartjes is gegrepen door de impact van de aan de taal voorafgaande mogelijkheden van het beeld.

De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met EYE Filminstituut in Amsterdam.

Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Frans Zwartjes - The Holy Family, uitgegeven door Galerie Van Zoetendaal (€ 35,--)