Leven met drugs in het straatbeeld

Geen minister van justitie heeft zoveel afkeer gehad van het Nederlands gedoogbeleid als Ivo Opstelten. Sinds zijn voorganger Dries van Agt in 1976 het gedoogbeleid voor softdrugs invoerde werd Nederland, en vooral Amsterdam, het wereldcentrum van een sociaal experiment: leven met drugs in het straatbeeld, in plaats van een oorlog tegen drugs. Samen met andere typisch Hollandse moderniteiten als legale raamprostitutie (2000), het homohuwelijk (2001) en door middel van euthanasie legaal je eigen levenseinde kunnen kiezen (2002) maakte dat ons land aan het begin van de eenentwintigste eeuw uniek. En, zo blijkt nu, zelfs een voorloper in de wereld. Gedoogbeleid, homohuwelijk en euthanasie zijn inmiddels door de hele westerse wereld verspreid. 

Ondertussen in Nederland doet Opstelten hard zijn best weer stappen terug te doen in de geschiedenis. Hij wil `minder en kleinere coffeeshops', wil buitenlanders de toegang onthouden en een 250 meter scheiding van school en coffeeshop. Experimenten met het reguleren van wietteelt, zoals van de gemeente Utrecht, worden door Opstelten direct verboden. Maar de meeste impact heeft misschien wel het feit dat Opstelten's filosofie school maakt op een onverwachte plek: in het stadhuis van Amsterdam. Burgemeester Eberhard van der Laan was daar lange tijd sceptisch over de repressie van Opstelten, maar laat inmiddels weten overtuigd te zijn: "Net als minister Opstelten ben ik van mening dat het van belang is voor scholieren de zichtbaarheid van coffeeshops verder te verkleinen." 

Opstelten stond in zijn ambitie lange tijd lijnrecht tegenover Amsterdam, de stad die met 220 coffeeshops, het eerste homohuwelijk en nog altijd 409 prostitutieramen het uithangbord is van het vrije Nederland. Drie jaar geleden kreeg de bekendheid van Amsterdam een extra zetje toen de bekende Amerikaanse TV-presentator Bill O'Reilly Amsterdam neerzette als een `morele tragedie' en een `modderpoel'. De bestuurders van Amsterdam hebben die positie altijd vurig verdedigd. In 2003 schreef oud-burgemeester Schelto Patijn in NRC Handelsblad een vlammend pleidooi voor het gedoogbeleid. Onder Patijn konden zelfs XTC-pillen op houseparty's getest worden. Als ze toch gebruikt worden, dan liever veilig, was de gedachte. Zijn opvolger Job Cohen schreef in 2009 in een brief aan het kabinet Balkenende IV: "De wereld is rijp voor het Nederlandse drugsbeleid." Cohen wees daarbij 
nadrukkelijk op de ontwikkelingen in de Verenigde Staten, waar president Obama had besloten niet langer op te treden tegen medische verstrekking van marihuana. Afgelopen november kreeg Cohen gelijk, en kozen de Amerikaanse staten Colorado en Washington ervoor om softdrugs te legaliseren, inclusief kleine wietplantages. Zover is Nederland nooit gegaan. 

Toen Opstelten in 2010 met de wietpas kwam en gemeenten ging verplichten alle coffeeshops binnen 350 meter van een school te sluiten leek het nog of de huidige Burgemeester Van der Laan dezelfde lijn trok als Patijn en Cohen: "Jongeren halen hun drugs niet in de coffeeshop, dus sluiting rond scholen zal geen zin hebben", zei Van der Laan in 2011.De burgemeester verzette zich, op verzoek van vrijwel de hele Amsterdamse gemeenteraad, tegen het idee om toeristen te gaan weren uit coffeeshops en het plan om alle coffeeshops in de buurt van scholen te sluiten. Dat verzet is inmiddels opgeheven: Van der Laan gaat alle coffeeshops in de buurt van scholen verwijderen, en in ruil daarvoor hoeft Amsterdam voorlopig geen buitenlanders uit de coffeeshops te weren. 

Het leek een typische deal. Amsterdam wil geen afstandscriterium, maar voert het toch in om erger te voorkomen. Van der Laan ziet echter alleen maar winst, zo bleek bij het raadsdebat over het plan 70 coffeeshops te gaan sluiten. "Het is niet normaal voor jongens en meisjes onder de achttien om drugs te gebruiken. Coffeeshops moeten uit het beeld van scholieren. Er moet een paradigmawisseling gemaakt worden.." De laatste maanden laat hij vaker blijken te geloven in een streng conservatief drugsbeleid. Zo besloot Van der Laan in december het roken van joints op schoolpleinen te gaan verbieden, ook al geldt voor vrijwel alle scholieren dat ze als minderjarigen ueberhaupt niet mogen blowen. 

Amsterdam heeft lang moeten wachten op een burgervader die de jeugd weer wilde afschermen van de verlokkingen van de moderne maatschappij, maar Van der Laan lijkt deze rol te passen. De vraag is of het de stad past. Amsterdam is al decennia een stad waar normaal is wat elders spannend wordt gevonden. Wellicht is dat ook de reden dat Amsterdam minder drugsverslaafden en tienerzwangerschappen heeft dan steden als Londen en Parijs. Die reputatie staat nu steeds meer op de tocht. De New York Times wijdde het afgelopen jaar al vier artikelen aan de plannen om toeristen uit Amsterdamse coffeeshops te weren. En terwijl Tsjechie, Zwitserland en Spanje het Nederlandse gedoogbeleid kopieren, probeert de liberale gidsstad drugs weer uit het straatbeeld weg te drukken. Hoe lang blijft Amsterdam nog die vrije wereldstad, na de paradigmawisseling van Van der Laan en Opstelten?

Jan Paternotte is fractievoorzitter van D66 in de gemeenteraad van Amsterdam

© Nieuwsbank